کالیبراسیون کاربری تحهیزات ابزاردقیق

حدود هفتاد سال پیش یک استرالیایی به نیاز استانداردی ملی جهت یکسان شدن تجهیزات پی برد و نهایتا این احساس نیاز به تدوین استانداردی با عنوان NATIONAL AUSTRALION TESTING AUTHORITY  (NATA) منجر شد .

بعد از جنگ جهانی دوم ژاپن ها هم مبادرت به تدوین استاندارد ملی نمودند. کشور بریتانیای کبیر نیز استاندارد خدمات کالیبراسیون انگلیسی BRITISH CAL IBRATION SERVICE ( BCS ) را در سال 1966 تدوین و برقرار نمود .

اندازه گیریها توسط کمیت‌های مختلف تخصصی از قبیل الکترونیک ، مکانیک ، سیال ، دما و …. انجام می شد . نیاز به اندازه گیریهای دقیق باعث شد که تحقیقات بیشتری در زمینه درستی و دقت اندازه گیری صورت پذیرد که نهایتا باعث ایجاد آزمایشگاه ملی فیزیک NATIONAL PHYSICAL LABORATORY ( NPL ) بهمراه مدارک معتبری در کمیته های تخصصی گردید. رفته رفته شناسایی اندازه شناسی به عنوان یک علم و برخورد آکادمیک با آن به فهم و درک واقعی آن کمک شایانی کرد. بوجود آمدن موسسه‌های بین المللی فراوانی در راستای هماهنگ سازی اهداف کیفی و تعاریف و اصطلاحات اندازه شناسی بصورت یکنواخت در سطح دنیا گامی دیگر در جهت رسیدن به اهداف عالیه کیفی بود، نمونه این سازمانها عبارتند از :

BIPM – IEC- ISO- OILM-CIPM-IUPAC, IFCC , …..

استانداردی که بطور مشخص یا عمومی تصدیق شده است که بالاترین کیفیت اندازه شناختی را دارد و مقدار آن بدون مقایسه با سایر استانداردهای همان کمیت پذیرفته می شود.

(SECONDARY STANDARD) استاندارد ثانویه

استانداردی که مقدار آن در مقایسه با استانداردهای اولیه از همان کمیت تایید شده است.

( REFRENCE STANDARD) استاندارد مرجع

استانداردی است که بطور کلی دارای بالاترین کیفیت مترولوژیکی موجود در آن محل و یا دریک سازمان است و اندازه گیریها از آن ناشی می‌گردد.

( WORKING STANDARD )استاندارد کاری

استانداردی که به روال عادی برای کالیبره کردن و یا بررسی سنجه های مادی ، دستگاههای اندازه گیری ویا مواد مرجع بکار می‌رود.

استانداردهای کاری معمولاً توسط استانداردهای مرجع کالیبره می‌شوند.

به استانداردهای کاری که طبق روال عادی برای اطمینان از درستی اندازه گیریها انجام شده بکار می رود استاندارد بررسی ( CHECKE ) می‌گویند .

( TRANSFER STANDARD ) استاندارد انتقالی

استانداردی که بعنوان واسطه برای مقایسه استانداردها بکار می‌رود .

( TRAVELLING STANDARD ) استاندارد سیار

( CALIBRATION ) کالیبراسیون

کالیبراسیون

کالیبراسیون به رویه‌هایی اطلاق می‌شود که با آن می‌توان ارتباطی بین نتایج یک ابزار اندازه‌گیری یا یک سیستم اندازه‌گیری، یا مقدار واحد اندازه‌گیری نشان‌ داده‌ شده توسط یک اندازه‌گیری ماده یا ماده مرجع در شرایط خاص و مقادیر مربوطه اجرا شده با آن برقرار کرد.

استانداردهای اندازه گیری کالیبراسیون روشی است که باید در فواصل زمانی معین انجام شود. وضعیت کار ابزار اندازه گیری را تأیید می‌کند و در عین حال تأیید می‌کند که آزمایشگاه از میزان “خطا” در قرائت ابزار اندازه گیری آگاه است. به عبارت دیگر، کالیبراسیون بخشی از فرآیند تأیید اعتبار نتایج است. بین مشتری و آزمایشگاه توافق می‌شود که آیا تنظیم ابزار اندازه گیری برای نشان دادن قرائت صحیح بخشی از تکلیف است یا خیر.

وظیفه آزمایشگاه‌های کالیبراسیون معتبر انتقال قابلیت ردیابی است، یعنی نشان دادن ارتباط نتیجه اندازه‌گیری یا استاندارد اندازه‌گیری مورد استفاده مشتری و مراجع (معمولا استانداردهای اندازه‌گیری ملی یا بین‌المللی) با کمک یک زنجیره ناگسستنی از مقایسه‌ها، تمام عدم قطعیت های مقایسه در زنجیره نشان داده شده است. عدم قطعیت اندازه گیری یک پارامتر مربوط به نتیجه اندازه گیری است که تغییرات فرضی کمیت اندازه گیری شده را توصیف می کند. اندازه عدم قطعیت اندازه‌گیری بر محدودیت‌های تأیید نتیجه تأثیر می‌گذارد و برای مثال تحت تأثیر هدف اندازه‌گیری، ابزار اندازه‌گیری، شخصی که اندازه‌گیری را انجام می‌دهد، روش اندازه‌گیری و شرایط محیطی در زمانی که اندازه‌گیری می‌شود.

آزمایشگاه های کالیبراسیون معتبر دستگاه های اندازه گیری مربوط به پارامترهای زیادی از جمله پارامترهای مختلف الکتریکی، فشار، دما، طول، حجم، جرم، توان و سختی را کالیبره می‌کنند.

سیستم مدیریت کیفیت یک آزمایشگاه کالیبراسیون معتبر مطابق با اصول ISO 9001 است. سازمان های بین المللی ISO، ILAC و IAF این انطباق را در قطعنامه مشترک خود بیان کرده‌اند.

اهمیت و اهمیت قابلیت ردیابی اندازه شناسی کالیبراسیون ها در قطعنامه بین المللی به رسمیت شناخته شده است. پیام قطعنامه این است که مقایسه و مقبولیت نتایج اندازه‌گیری تنها با قابلیت ردیابی اندازه‌شناسی نتایج اندازه‌گیری با مراجع شناخته شده بین‌المللی قابل تأیید است. سازمان‌های بین‌المللی اندازه‌شناسی، اعتبارسنجی و استانداردسازی BIPM، OIML، ILAC و ISO این قطعنامه را امضا کرده‌اند.

کالیبراسیون ممکن است در یک مدرکی ثبت شود که گاهی آنرا گواهینامه کالیبراسیون (CALIBRATION CERTIFICATE) و یا گزارش کالیبراسیون (CALIBRATION REPPORT) می‌نامند.

• بقای یک استاندارد اندازه گیری (CONSERRATION OF A MEASURMENT)

سلسله عملیات لازم برای حفظ ویژگی‌های مترولوژیکی یک استاندارد اندازه گیری در محدوده‌ی مناسب را گویند. این عملیات معمولاً شامل کالیبراسیون دوره‌ای، نگهداری تحت شرایط مناسب و دقت دراستفاده از دستگاه می‌باشد.

• ماده مرجع (REFRENCE MATERIAL ( RM ))

ماده و یا جسمی که یک و یا چند خاصیت آن به اندازه کافی همگن بوده و تثبیت شده است تا برای کالیبراسیون یک دستگاه ارزیابی یک روش اندازه گیری و یا تعیین مقدار برای مواد بکار رود. ماده مرجع ممکن است بشکل گاز ، مایع ، جامد ، خالص و یا مخلوط باشد.

• ماده مرجع تایید شده (CERTIFICATED REFERENCE MATERIAL ( CRM ))

ماده مرجع ، همراه با گواهی نامه‌ای که ارزش یک و یا چند خصوصیت آن به روشی تایید می شود که تا تحقیق درست یکایی که این مقادیر برحسب آن بیان می‌شوند محرز شود. هر مقدار تایید شده در سطح اطمینان قید شده با عدم قطعیتی همراه است .

استاندارد های کالیبره و شرایط آزمایشگاه کالیبراسیون

قابلیت ردیابی (TRACEABILITY) را بصورت: قابلیت ارتباط دادن مقدار یک استاندارد و یا نتیجه یک اندازه گیری با مرجع‌های ملی و یا بین مللی از طریق زنجیره پیوسته مقایسه که همگی عدم قطعیت معین دارند را تعریف می کنند. بطور کلی زنجیره نا گسسته مقایسه ها را زنجیره ردیابی گویند.

موسساتی در سطح جهانی مطالعه دائمی بر روی استانداردهای اندازه گیری دارند تا استانداردهای بین المللی بوجود آورند و از آن نگهداری کنند مثل: (NIST) یا NBS آمریکا، PTB آلمان، NPL انگلستان، NIM چین، ACS استرالیا، NPL هند و BIPM فرانسه.

کالیبراسیون توسط استانداردهای ملی یا اولیه را کالیبراسیون رده A و کالیبراسیون توسط استانداردهای ثانویه را کالیبراسیون رده B می‌نامند.

استاندارد اولیه (primary standard):

استانداردی که معلوم شده است یا عموماً تصدیق میشود که بالاترین کیفیت اندازهشناختی را دارد و مقدار آن بدون مقایسه با سایر استانداردهای همان کمیت پذیرفته میشود.

استاندارد اولیه اندازهگیری کمیت جرم: یکای اندازهگیری جرم، کیلوگرم است. یک کیلوگرم جرم یک استوانه از جنس پلاتین- ایریدیوم است که در اداره بین المللی اوزان و مقیاس‌ها (BIMP) پاریس نگهداری می‌شود.

استاندارد ثانویه (secondary standard):

استانداردی که مقدار و عدم‌قطعیت اندازهگیری آن از طریق کالیبراسیون یا مقایسه با استاندارد اولیهی همان کمیت مشخص می شود.

 استاندارد مرجع (reference standard):

استانداردی که عموماً بالاترین کیفیت اندازهشناختی را در یک مکان معین یا یک سازمان معین دارد و اندازهگیری‌ها از آن ناشی می‌شود. از استاندارد مرجع برای کالیبراسیون استانداردهای اندازهگیری کاری استفاده می‌شود.

استاندارد کاری (working standard):

استانداردی که به روال عادی برای کالیبره‌ کردن یا بررسی سنج های مادی، دستگاه‌های اندازه‌گیری یا مواد مرجع به کار می‌رود.

 

مطالعه بیشتر کتاب کالیبراسیون عمومی / انتشارات داخلی شرکت ملی گاز ایران  – سال 1390